مقدمه

يکي از مراحل زندگي بشر، مرحله دنياست که شامل سه اتفاق عمده ي: تولد (ورود)، زندگي (حضور) و مرگ (خرج) مي باشد.
انسان در تولّد و مرگ و اصل زندگي اختياري ندارد، اما در چگونگي و نوع زندگي مختار است و شايسته است براي کسب حيات طيّبه، زيستني آگاهانه، خردمندانه و سعادتمندانه همراه با سلامت جسم و توجه به آينده اي روشن تلاش نمايد.
براي کسب حيات طيبه با نگاه متقارن به دنيا و آخرت توجه به پنج نوع تربيت براي بشر ضروري است:
1. تربيت جسمي
2. تربيت عاطفي
3. تربيت عقلاني
4. تربيت ديني
5. تربيت اجتماعي
چرا که نيل به سعادت و خوشبختي واقعي بشر در بُعد فردي، خانوادگي و اجتماعي مرهون کسب توانمندي و موفقيت در اين پنج نوع تربيت جهت «شکوفاسازي شخصيت خود و اداره ي زندگي» و «برقراري ارتباطات موفق جمعي تا حد تأثيرگذاري مثبت» و «ارتباط عميق با خداست».
کارشناسان تربيتي به بخشي از آگاهي ها و توانايي هاي انسان که براي دستيابي به يک زندگي موفق مورد نياز است، «مهارتهاي زندگي» مي گويند. در اين مقاله به تبيين و تشريح راهکارهاي داشتن يک زندگي سالم و مهارتها و روش هاي مقابله اي مورد نياز مي پردازيم.
از جمله اسامي خداوند متعال «خلّاق» است. (1) بر اساس فرمول: «تَخلَّقُوا بأخلاق اللِه» (2) يک انسان مؤمن شايسته است وجود خويش را به اين اخلاق و صفت الهي مزّين نمايد و تلاش کند از اين صفت الهي بهره مند بوده و در زندگي خلاقيت داشته باشد. يکي از مهارت هاي لازم زندگي فردي، خانوادگي و اجتماعي، مهارت خلاقيت و قدرت آفرينش انديشه هاي نوين، سبکها و انتخاب روش ها و اعمال نو و مؤثر مي باشد.
دوري از رکود، توقف و سکون و گرايش به نوآوري، تکاپو و تحوّل و حيات آفريني و انديشيدن مستمر از ويژگي هاي بارز يک انسان خلاق به شمار مي رود. در يک نگاه کلي مي توان ويژگيهاي انسان هاي خلاق را اين چنين برمي شمرد:
1. نوگرايي.
2. بيزاري از سکون و رکود.
3. انديشه ورزي و عادت به تفکر.
4. انعطاف پذيري.
5. استقلال (در شخصيت، تفکر و اقدام)
6. پرهيز از عوام زدگي (و اسارت حرف مردم)
7. توانمندي در حفظ تجارت و نظم بخشي به آنها.
8. تيزبيني و دقت نظر.
9. داشتن قدرت روحي و تمرکز.
10. پرورش قدرت تخيل و استفاده از آن.
يک انسان مؤمن همواره در پي رشد و خلاقيت و ايجاد پديده هاي جديد است و روزهاي عمرش همچون پلکان نردباني است که او را به اوج کمال نزديک مي کند. حضرت علي (عليه السّلام) فرمودند: (نَيروزُنا کُلُّ يوم) (3) «هر روز ما نوروز و روزي نو مي باشد.»
و در نکوهش تساوي روزها مي فرمايند: (مَنِ اعتَدَلَ يَوماه فَهُوَ مَغبُونٌ.) (4)
«هر کس دو روزش برابر باشد، زيان ديده است.»
و امام صادق (عليه السّلام) نيز مي فرمايند: (مَنِ استَوي يَوماهُ فَهُوَ مَغبُون) (5)
«هر کس دو روزش مساوي باشد، زيان ديده است.»
بر اساس اين نگرش و آموزه ي ديني، يک مؤمن هر روز در پي خلق و پويايي و آفرينش و صيرورت است، اين ويژگي در ميان انبياء و اولياي الهي نه محدود به افکار نو و نوآفريني، بلکه تا سر قدرت خلق موجودات بإذن الله است.
قرآن کريم در توصيف حضرت عيسي (عليه السّلام) مي فرمايد:
(أنّي أخلُقُ لَکُم من الطّينِ کَهيئةِ الطَّيرِ فَأنفُخُ فيه فيکون طَيراً بإذِنِ اللِه و أبرئُ الأکمَهَ و الأبرصَ و أحيِ المَوتي بإذنِ الله...) (6)
«من از گِل، چيزي به شکل پرنده مي سازم، سپس در آن مي دمم و به فرمان خدا پرنده اي مي شود و به اذن خدا، کور مادرزاد و مبتلا به برص را بهبود مي بخشم و مردگان را به اذن خدا زنده مي کنم...»
اين توانمندي و اين نوع خلاقيت، که در قالب معجزات و کرامات رخ نشان مي دهد عنايتي خاص از جانب خداوند متعال است که در نتيجه قرب الهي، رياضت هاي ويژه و شايستگي هاي انساني و الهي، شامل حال اولياي خدا مي شود و هر انساني با توجه به ظرفيت هاي وجودي اش مي تواند به مراتبي از اين توانايي ها دست يابد، از جمله اذکاري که انسان را در کسب خلاقيت قدرتمند مي سازد، ذکر شريف: «يا حَيُّ يا قَيُّوم» است، چنانچه حضرت عيسي (عليه السّلام) بواسطه اين ذکر مردگان را زنده مي کرد. (7)
و يا عاصف بن برخيا وزير سليمان با همين ذکر تخت بلقيس را در چشم به هم زدني نزد سليمان حاضر کرد. (8)
از صفات ويژه دوره ي حکومتي امام زمان (عليه السّلام) نيز خلاقيت و احياگري ايشان مي باشد. امام عصر (عليه السّلام)، به اذن الهي مُحيي و حيات بخش زمين خواهد بود و به همين دليل يکي از القاب ايشان ربيع الانام (9) (بهار انسان ها) و نضره الايام (10) (خرّمي دوران) است.
قرآن در اين خصوص مي فرمايد: (و اعلَمُوا أنَّ يُحيي الأرضَ بَعدَ موتها...) (11)
«بدانيد که خداوند زمين را پس از مردنش زنده مي کند...»
امام باقر (عليه السّلام) در تفسير اين آيه ي شريفه فرمودند:
منظور از اين آيه، احياء زمين و اهل آن بواسطه ي امام زمان (عليه السّلام) است. (12)
از ديدگاه اسلام انسان قادر است در صورت بالا بردن مقاصد و نيت هاي خود و ارتقاء سطح خواسته هاي منطقي خود در بسياري از امور مادي و معنوي رشد نمايد و به خواسته ها و ايده هاي خود دست يابد و از جانب خداوند متعال مورد امداد و توفيق قرار گيرد.
حضرت علي (عليه السّلام) مي فرمايند: «بخشش خداوند به هر کس، به اندازه ي نيّت اوست.» (13)
و يا امام صادق (عليه السّلام) مي فرمايند: «در حقيقت خداوند ياري خود به بندگان را به اندازه ي نيت هاي آنان قرار داده است. پس هر که نيتّش درست باشد، ياري خدا به او کامل رسد و هر که نيتّش کاستي داشته باشد، ياري خدا نيز به همان اندازه ي کاستي نيت او، از وي کاسته مي شود.» (14)
حضرت علي (عليه السّلام) در حديثي مي فرمايند: «نيت نيکو، سبب رسيدن به آرمان و آرزوست.» (15)
و يا مي فرمايند: «آدمي با نيت نيکو و اخلاق خوش به تمام آنچه در جستجوي آن است، از زندگي خوش، امنيت محيط و فراخي روزي دست مي يابد.» (16)
و يا در جاي ديگري مي فرمايند: «خويشتن را به داشتن نيت نيکو و مقصد زيبا عادت ده، تا در اهدافت کامياب شوي.» (17)
امام صادق (عليه السّلام) مي فرمايند: «هرکه نيتّش نيکو شود، خداوند بر روزي اش بيفزايد.» (18)
در مباحث علوم تربيتي با نگاهي محدودتر، محدوده مهارت خلاقيت در استفاده از نيروي تخيّل و تجسّم خلّاق تعريف شده است که به نوبه ي خود عاملي مؤثر براي پيشرفت و موفقيت خواهد بود.
تخيل از اساسي ترين پايه هاي خلاقيت است، شاهکارهاي هنري، مثل سروده هاي شاعران، تابلوهاي نقّاشان، بناهاي معماران و همچنين ايده ها و نظريات دانشمندان، حکيمان و فرزانگان، ابداعات و اختراعات مخترعان و مکتشفان، فرزند خيال و نتيجه ي تخيّل اند. با تخيّل «انجام هيچ امري محال نيست» آري با برخورداري از نيروي تخيّل است که ما بر جهان حکومت مي کنيم و با کمک اوست که عليرغم مناسب نبودن شرايط و نبودن امکانات لازم براي موفقيت، به توانگري و رشد مطلوب مي رسيد و يا لوئي پاسکال مي گويد: «همه چيز براي تخيّل و در قدرت تخيّل مي باشد و با اوست که مي توان شکوه، سعادت، نيکبختي، موفقيت و زيبايي را خلق کرد، حتي عدالت که اصل و اساس همه چيز در اين دنياست را مي شود با او آفريد.»
اين نيروي تخيّل است که باعث باروري استعدادها گرديده و زندگي فکري، روحي و جهان خارج آدمي را به نحوي تحت تأثير خود قرار داده است. گفتني است منظور از نيروي تخيّل که پايه ي خلاقيت است، خيال پردازي هاي واهي و سوداهاي عنان گسيخته، پوچ و بي منطق نيست، بلکه مراد، فعاليتي مي باشد که مادر و اساس نوآوري، سازندگي و بالندگي است. (19)
در اينجا و به عنوان تمرين به يک نمونه تخيّل مثبت و سازنده اشاره مي کنيم.
در حالتي کاملاً راحت، ژرف، آرام قرار گرفته و سپس در ذهن خود مجسّم کنيد که شما دو نفر در کمال صميميّت، محبت و هماهنگي، ارتباط برقرار کرده و با يکديگر سخن مي گوييد. بايد اين احساس در شما ايجاد شود که اين تصوير ذهني، حتماً محقق مي شود به گونه اي که گويا هم اينک اين ارتباط مهربانانه رخ داده است. اين تمرين کوتاه مدت و ساده را لااقل روزي دو سه بار انجام دهيد. در نيت خود، صميمي و به راستي مشتاق، منتظر و آماده ي عوض شدن باشيد. مطمئن باشيد چندي نخواهد گذشت که رابطه شما با ديگران سرشار از محبت و صميميت خواهد شد به گونه اي که شخصيت اشخاص مورد نظر خوشايندتر و برقرار کردن رابطه با او آسان تر و دلپذيرتر شده است.
با مداومت در استفاده از تجسّم خلاق، به زودي مي بينيم که دگرگوني هايي اساسي در ما و در زندگي ما پديد مي آيد، تغييراتي که قبلاً و پيش از اين، حتي خوابش را نمي ديديم و به همين دليل تجسّم خلاق را، در حقيقي ترين و والاترين معنايش، جادو خوانده اند و رمز دستيابي به گنجينه نعمات خداوند کريم دانسته اند. (20)
در يک نگاه کلي مراحل تجسم خلاق عبارتند از:
1- تصويرسازي ذهني با فعال نمودن سينماي ذهني در مورد يک هدف و ايده. هنگامي که شما به تصويرسازي ذهني يک آرزوي مثبت مي پردازيد در واقع به جذب و هدايت انرژي به سمت هدف و سوژه خود پرداخته ايد و اين کار شما را در رسيدن به مطلوب در عينيت خارجي بسيار کمک خواهد کرد.
2- تمرکز بر تصوير خواسته هاي ذهني در حالت آرامش کامل
3- بکار بردن جملات و عبارات تأکيدي مرتبط با هدف و تکرار آن
4- انرژي دهي مداوم و خوش بينانه به خود.
5- استمرار بر هدف تا رسيدن به آن.

عوامل موفقيت در تجسم خلاق

1. باورمندي به وفور نعمت هاي الهي.
2. خوش بيني و تفکر مثبت.
3. باورمندي به قدرت انسان.
4. اطمينان به اجابت دعا و درخواست ها.
5. پرهيز از شکّاکيت و دودلي.
6. دعا و تکرار دعا و درخواست ها.
در نظام تربيتي اسلام تأکيد بر عنصر دعا و درخواست از خدا ضمن تمرين عبوديت و ارتباط توحيدي و معنوي به گونه اي طراحي شده تا انسان با صورت سازي خواسته هاي خود و اصرار بر آن ها به خواسته هاي جديد رسيده و موفقيت هاي خود را چندين برابر افزايش دهد.
پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) مي فرمايند:
(لا تَعُجُزوا عَن الدُّعاء) (21) «از دعا کردن عاجز نباشيد.»
رسول گرامي اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) مي فرمايند: «هر که چيزي را آرزو کند و آن چيز مورد رضاي خداي عزّوجلّ باشد، از دنيا نرود تا آن که خداوند به او عطا کند.» (22)
امام صادق (عليه السّلام) مي فرمايند: «بسيار دعا کن؛ زيرا دعا کليد هر رحمتي است و مايه ي روا شدن هر حاجتي و آنچه نزد خداست جز با دعا کردن به دست نمي آيد. هيچ دري نيست که بسيار کوبيده شود مگر آن که به زودي به روي کوبنده باز گردد.» (23)
و يا در حديثي ديگر مي فرمايند: «دعا مخزن اجابت است همچنان که ابر مخزن باران است.» (24)
و يا اميرالمؤمنين (عليه السّلام) در روايتي مي فرمايند:
«در مسألت از خدا پافشاري کن تا درهاي رحمت به رويت گشوده شود.» (25)

پي نوشت ها :

1. (انَّ رَبَّکَ هوَ الخلاقُ العليم.) حجر / 86
2. به اخلاق الهي آراسته گرديد. بحارالأنوار / ج 58 / ص 129
3. من لايحضره الفقيه / ج 3 / ص 300
4. همان / ج 4 / ص 381
5. وسائل / ج 16 / ص 94
6. آل عمران / 49
7. المناقب / ج 1 / ص 225
8. سلسله مباحث تفسيري حضرت آيه اله جوادي آملي (ره)
9. مهج الدعوات / ص 346
10. بحارالانوار / ج 99 / ص 83
11. حديد / 17
12. بحارالأنوار / ج 51 / ص 54
13. غررالحکم / ح 6193
14. بحارالأنوار / ج 70 / ص 211
15. غررالحکم / ج 4766
16. غررالحکم / ح 10141
17. غررالحکم / ح 6236
18. المحاسن / ج 1 / ص 406
19. بسته ي آموزشي مهارت هاي زندگي / ص 124
20. بسته ي آموزشي مهارت هاي زندگي / صص 126-127
21. مستدرک / ج 5 / ص 160
22. الخصال / 4 / 7
23. بحارالأنوار / ج 93 / ص 295
24. بحارالأنوار / ج 93 / ح 23 / ص 295
25. بحارالأنوار / ج 77 / ص 204

منبع مقاله : 
نيلي پور، مهدي؛ (1390)، مهارت هاي زندگي، نشر اصفهان: مرغ سليمان، چاپ دوم